Begeleiding van data-ethische dialoog

De Ethische Data-Assistent (DEDA) is een door de Utrecht Data School in samenwerking met de gemeente Utrecht ontwikkelde toolkit die data-analisten, projectmanagers en beleidsmakers helpt om samen ethische problemen in dataprojecten, datamanagement en databeleid te herkennen. Belangrijkste instrument daarbij is een grote poster met vragen, die deelnemers aan een DEDA- sessie tussen zich in kunnen leggen. DEDA maakt een onderscheid tussen datagerelateerde overwegingen en algemene overwegingen. Datagerelateerde overwegingen betreffen het verzamelen (algoritmen, bron), het gebruik (anonimiseren, visualiseren) en de opslag (toegang, open toegang en hergebruik). Algemene overwegingen gaan over verantwoordelijkheid, communicatie, transparantie, privacy en vooringenomenheid.

De Aanpak begeleidingsethiek is in opdracht van ECP ontwikkeld door prof. Peter-Paul Verbeek (TU Twente). De aanpak gaat expliciet uit van techniek-ethiek als een begeleider van technologie in de samenleving en niet als een beoordelaar. Het gaat om de hoe-vraag in plaats van de of-vraag. De aanpak bestaat uit drie stappen. In de eerste stap wordt de technologie in kwestie beschreven in de context waarin zij functioneert. De tweede stap bestaat uit het verder uitwerken van de casus door het beschrijven van de actoren die betrokken zijn, het benoemen van de waarden die er spelen en het in kaart brengen van de effecten van het gebruik van de technologie. In de derde en laatste stap wordt van daaruit geprobeerd om te komen tot concrete handelingsopties, op het gebied van de technologie zelf, de omgeving waarin zij functioneert en het gebruik dat ervan wordt gemaakt. 

Geconfronteerd met ethische vragen over de inzet van nieuwe digitale technologie ontwikkelde het Overlegorgaan voor de Fysieke Leefomgeving (OFL) een op deze thematiek toegesneden versie van het al langer bestaande moreel beraad. Het OFL definieert dat als een verdiepend gesprek met een groep belanghebbenden over een ethisch dilemma dat gestructureerd verloopt, en plaatsvindt in een veilige setting, waarin deelnemers vrijuit kunnen spreken. De aanpak van het OFL bestaat uit de volgende acht stappen:

1. Introductie en kennismaken

2. Toelichting op ethiek als kader

3. Introductie morele vraag

4. Redenen voor en tegen

5. Waarden onderzoeken

6. Spanningen benoemen

   Tussenstap: Issues noteren

7. Moreel oordeel uitspreken

8. Afsluiting en terugblik

De handleiding die het OFL heeft opgesteld bevat ook een canvas dat het mogelijk maakt om de inzichten uit de verschillende stappen op overzichtelijke wijze bij elkaar te brengen.